ნატა ვარადა ესაუბრება იასუჰირო კოჯიმას

 

ნატა ვარადა  ესაუბრება  იასუჰირო კოჯიმას

ტოკიოს საერთაშორისო სწავლებათა უნივერსიტეტის (Tokyo University ofForeign Studies) ლექტორს, ლინგვისტს, იაპონიის საელჩოს ატაშეს, იასუჰირო კოჯიმას

 

 

„შოთა“ ქართულ-იაპონურად

 

უკვე გავაცანით „ელექტროლიტის“ მკითხველს ორი იაპონელი ქართველოლოგი ჰიროტაკე მაედა და ჰაიატე სოტომე, დღეს კი მესამე იაპონელს  იასუჰირო კოჯიმას შეგახვედრებთ.

 

იასუჰირო კოჯიმა წლების განმავლობაში იაპონიის საელჩოში, ატაშე გახლდათ. პროფესიით ლინგვისტი, ენათმეცნიერია.  კოჯიმა სანმა ტოკიოს უნივერსიტეტი დაამთავრა, სადაც კავკასიური ენებით დაინტერესდა.

მან კარგად იცის ქართული ენა და მეგრული, ლაზური დიალექტები.

იასუჰორომ იაპონურად თარგმნა  ვაჟა ფშაველა, გოდერძი ჩოხელი, ნოდარ დუმბაძე, კონსტანტინე გამსახურდია, ლაშა თაბუკაშვილი.

მისი ავტორობით ტოკიოში ტარდება ქართული კინოს ფესტივალი.

ჰყავს ქართველი მეუღლე მედეა გოცირიძე-კოჯიმა და ერთი ვაჟიშვილი შოთა.

 

ვარადა: კოჯიმა სან, მადლობა რომ ასე შეიყვარეთ საქართველო. ჩვენ ქართველებს განსაკუთრებით გვიყვარს ჩვენი მეგობრები...

როგორც ვიცი, 1976 წელს, იაპონიის ერთ-ერთ რეგიონში ხართ დაბადებული, სანამ ტოკიოს უნივერსიტეტში ჩააბარებდით, მანამდე იქ ცხოვრობდით. მინდა, რომ ვრცლად მოგვითხროთ რომელ რეგიონში ცხოვრობდით, რა ჰქვია, რითია გამორჩეული და ასევე, თქვენი ოჯახური ტრადიციებიც გაგვიმხილოთ...

რა არის ის საერთო რაც იაპონიასა და საქართველოს გააჩნიათ, საინტერესოა მსგავსება ტრადიციებში, ლიტერატურაში.

-----------------------------------------

 

კოჯიმა სან:（მეგრული, ლაზური და სვანური დიალექტები არ არის, ცალკე ენებია.）

 

მე სადაც დავიბადე და გავიზარდე, იმ რეგიონს ფუკუი ჰქვია. მდებარეობს იაპონიის ზღვაზე, იაპონიის ძველი დედაქალაქის კიოტოს გვერდით. იაპონიის სხვა რეგიონებთან შედარებით ცოტა ხალხი ცხოვრობს და მდიდარია ბუნებით. ზღვაც არის და მთებიც.

 

ოჯახურ ტრადიციებზე დიდად არაფერია მოსაყოლი. სოფელში ჩვეულებრივ ოჯახში გავიზარდე.

 

იაპონიასაც და საქართველოსაც დიდი ისტორია აქვს და მდიდარი კულტურა და ტრადიცია, რომელსაც პატივს სცემს და იცავს ხალხი. ორივე ქვეყნის შიგნით დიდი მრავალფეროვნებაა რეგიონების მიხედვით (მაგალითად, იაპონიაშიც არის ისეთი ენები, როგორიცაა საქართველოში სვანური და მეგრული). იაპონელებსაც და ქართველებსაც გარშემო მონათესავე ერები არა ჰყავს და თავიანთ რეგიონში განსხვავებულ ენაზე ლაპარაკობენ და თავისებურ დამწერლობას იყენებენ და ა.შ. მაგრამ, რა თქმა უნდა, ზოგადად უფრო დიდია განსხვავება იაპონიასა და საქართველოს შორის. ლიტერატურაზე კი ქვემოთ.

 

„ქართულის სწავლა ტოკიოში დავიწყე. იქ მოვძებნე მჭედლიძეების ქართული ოჯახი, რომელიც ტოკიოსთან ახლოს ერთ ქალაქში ცხოვრობდა. მათთან ხშირად დავდიოდი და ქართულს ვსწავლობდი. მერე გადავწყვიტე, საქართველოში სასწავლებლად დიდი ხნით ჩამოვსულიყავი. 2000 წლიდან 2002 წლამდე ჯავახიშვილის უნივერსიტეტში დავდიოდი და ქართულ და კავკასიურ ენებს ვსწავლობდი.“ - ამბობთ ერთ-ერთ ინტერვიუში.

ვარადა: ჩვენ ძალიან ვამაყობთ ჩვენი ანბანით. თქვენ ქართული ანბანის გაცნობისას რა ემოცია გქონდათ? 

როგორც ვიცი ბევრს მოგზაურობთ საქართველოს სხვადასხვა კუთხეებში, სოფლებში. ასევე, კარგად ფლობთ დიალექტსაც. რა ინფორმაციას ინახავს ქართული დიალექტიკა, თქვენი აზრით რა არის უფრო მნიშვნელოვანი ენების შესწავლისას?!

-----------------------------------------------------------

 

კოჯიმა სან: ლამაზია ქართული ანბანი, საყვარელი მრგვალი მოხაზულობით და თავიდან მომეწონა, როცა სწავლა დავიწყე. ქართული დამწერლობის დიდი სიკეთეა ის, რომ საკმაოდ მარტივია და კანონზომიერი, რაც კარგია უცხოელებისთვის, ვინც სწავლობენ ქართულს. ისიც მეტად მხიბლავს, რომ ქართულ ანბანს დიდი ისტორია გააჩნია.

 

საქართველოს სხვადასხვა კუთხეებში მოგზაურობა მიყვარს. მიუხედავად იმისა, რომ საქართველო შედარებით პატარა ქვეყანაა, საოცრად მრავალფეროვანია ბუნების, კულტურის, ტრადიციების და ა.შ. თვალსაზრისით, ასევე ენობრივადაც, რაც ჩემთვის მეტად საინტერესოა, ჩემი სპეციალობიდან გამომდინარე.

 

დიალექტებში ინახება ხოლმე ისეთი სიძველები, რაც სალიტერატურო ენაში დაკარგულია. ხშირად დიალექტები ნათელყოფს ენის ისტორიას. თითოეული ენა და დიალექტი ძალიან ძვირფასია, მაგრამ განსაკუთრებით ბოლო დროს ბევრია ისეთი დიალექტები და ენები, რომლებსაც გაქრობა ემუქრება. ეს ხდება არა მარტო საქართველოში, არამედ მთელ მსოფლიოში მწვავე საკითხია ახლა. ჩვენ უნდა მოვუფრთხილდეთ ჩვენს ენებსა და დიალექტებს.

 

ვარადა: გყავთ ქართველი მეუღლე, რომელიც ასევე ქართული ენის წარმატებას ემსახურება ტოკიოში. 2002 წელს დაქორწინდით ქალბატონ მედეა გოცირიძე-კოჯიმაზე,  შვილს შოთა დაარქვით, თქვენ ამბობთ, რომ ეს სახელი ორივე ქვეყნისთვის მისაღებია. ჩვენთვის შოთა - ეს სახელი რუსთაველთან ასოცირდება, რუსთაველი კი ლამის საქართველოს ნიშნავს, და იაპონურად როგორია  ამ სიტყვის მნიშვნელობა?

რუსთაველის თარგმნა, იაპონელი ქართველოლოგის ჰიროტაკე მაედას ერთ-ერთი სურვილია, თქვენც ხომ არ გიფიქრიათ მის თარგმნაზე?! რუსთაველის თარგმნა სხვადასხვა ენებზე დიდი ხანია ხორციელდება. რამდენად რთულად გეჩვენებათ იაპონურად მისი თარგმნა?!  

„ვეფხისტყაოსანში“  თუ ხედავთ იაპონიას და იაპონელ ხალხს?!

----------------------------------------------------------------

 

კოჯიმა სან: „ვეფხისტყაოსანი“ იაპონურ ენაზე უკვე არის გადათარგმნილი, თანაც სამჯერ. ოღონდ ყველა რუსულიდან არის გადათარგმნილი. რა თქმა უნდა, სასურველია ქართულიდან პირდაპირ გადაითარგნოს და მინდა გავაკეთო. ნამდვილად რთული საქმეა მისი თარგმნა. ისეთი ადგილებიც არ არის ცოტა, სადაც ქართველ სპეციალისტებს შორისაც სხვადასხვა ინტერპრეტაციაა და ამდენად დიდი მომზადება უნდა, რომ ღირსეული თარგმანი გამოვიდეს.

 

ვეფხისტყაოსანში იაპონიასა და იაპონელ ხალხს მე ვერ ვხედავ :)

 

____________

 

ვარადა: ზღვის შვილებზე რუსთაველს ბევრი აქვს დაწერილი. არის ასეთი მოსაზრება რომ რუსთაველი სწორედ იაპონელებს ქაჯეთის სახით აღწერს, ანუ ზღვის მხარის ადამიანებს.

და კიდევ, რა არის ის წიგნი, იაპონელებისთის, როგორც ჩვენთვის „ვეფხისტყაოსანი“.

 

კოჯიმა სან: საინტერესოა, თუ მართლა მტკიცდება, რომ რუსთველს რამე ჰქონდა გაგონილი იაპონიის შესახებ და ვეფხისტყაოსანში ეს რამენაირად არის დასახული. მაგრამ მე პირადად მეეჭვება :)

 

იაპონიაშიც შუასაუკუნეებში, კერძოდ, დაახლოებით 200 წლის წინ ვიდრე რუსთველი, დაიწერა დიდი რომანი „ამბავი გენჯისა“, რომელსაც დიდი ადგილი უჭირავს იაპონური ლიტერატურის ისტორიაში, როგორც „ვეფხისტყაოსანს“ ქართული ლიტერატურის ისტორიაში (თუმცა იაპონური ლიტერატურის ისტორიაში სხვა არანაკლებ მნიშვნელოვანი ნაწარმოებებიც ბევრია). მასში მოთხრობილია უფლისწულ გენჯის სამიჯნურო თავგადასავალი. ამ მხრივ გარკვეული პარალელი შეგვიძლია დავინახოთ ამ ორ ნაწარმოებში.

 

------------------------

 

ვარადა: ქრისტიანობა და ქრისტიანი სასულიერო პირები სამშობლოში დევნიდნენ მეთვრამეტე საუკუნემდე რუსთაველს. ვიცით, რომ მტკვარს ატანდნენ ხელნაწერებს და „ვეფხისტყაოსანს“ პირველი ხელნაწერი მხოლოდ მეთექვსმეტე საუკუნისაა. უბრალო ქართველი ადამიანები იზეპირებდნენ, როგორც ბიბლიას  და ასე გადასცემდნენ შთამომავლობას. ეს ცოტა ისტერიაც კი იყო, მაგრამ როგორც ჩანს საფრთხე არსებობდა ამ წიგნის გაქრობის. ბუდიზმი, ინდუიზმი, სუფიზმი, მთელი ახლო თუ შორი აღმოსავლეთი, მთლიანად მსოფლიო – რენესანსის ეპოქამდე, ევროპელმა და ქართველმა პოეტმა ააგო სწორედ, ადამიანურ ღირებულებებზე და ერთი ღმერთის იდეოლოგიის, გნებავთ რელიგიის ქვეშ – გააერთიანა. ლამის კონფესიად, რელიგიურ მიმდევრობად იქცა რუსთაველის ავტორობით შექმნილი ნაწარმოები, ალბათ, იმიტომ, რომ მან მთელი მსოფლიოს მითები, ზღაპრები, რელიგიები და რაც მთავარია ადამიანები ჩართო და პერსონაჟებად გამოიყენა. (ნაწყვეტი ჰიროტაკე მაედას ინტერვიუდან) ანუ რეალურად ჩვენ ზუსტი პირველადი დედანიც კი არ გვაქვს ჩვენი საკულტო ნაწარმოების და ბურუსით არის ასევე ავტორის ვინაობა მოცული.

იქნებ იაპონელი მეცნიერები ამაში მოგვეხმარონ, არამხოლოდ ტექსტი თარგმნონ, მის კვლევაშიც მიიღონ მონაწილეობა?!

 

კოჯიმა სან: დიახ, ნამდვილად ბურუსით არის მოცული რუსთველისა ვინაობა და „ვეფხისტყაოსნის“ შესახებ ბევრი გარემოება. თუმცა, აქამდე რა მასალებიც არის მოპოვებული, საკმაოდ კარგად და დაწვრილებით არის შესწავლილი და ძალინა დიდი მემკვიდრეობა აქვს რუსთველოლოგიას. მეც გამიხარდება, მის კიდევ უფრო განვითარებაში იაპონიიდან თუ რაიმე წვლილის შეტანა შეგვეძლება.

--------------------------------

 

„ვერ ვიტყვი, რომ იაპონიაში საქართველოს შესახებ ბევრი რამ იციან, ამიტომ ხანდახან ვცდილობ‚ გავაცნო. 2004 წელს ტოკიოში იაპონურ ენაზე ვთარგმნე და გამოვეცი „მე, ბებია, ილიკო და ილარიონი“, ამის შემდეგ ვთარგმნე ორი პატარა მოთხრობა: ლაშა თაბუკაშვილის „მშვიდობით‚ ქალბატონო“ და გოდერძი ჩოხელის „დავიწყების მდინარე“. ძალიან მიყვარს ლიტერატურა და ქართული მოთხრობების კითხვა. საერთოდ‚ რაც წამიკითხავს, მათ შორის ესენი ძალიან მომეწონა და მიყვარს. კიდევ ბევრი მოთხრობაა, რომლის თარგმნაც მინდა“, -  წერთ ერთგან.

 

ვარადა: თქვენი აზრით რა შეიცვალა, რა სიახლეებია ლიტერატურასა და თარგმანებში?

და როგორც ვიცით, თქვენ გეკუთვნით იდეა ტოკიოში იმართებოდეს ქართული ფილმების ფესტივალი, რას გვეტყვით ქართველ რეჟისორებზე, ფილმებზე და როგორ მიიღო იაპონელმა მაყურებელმა ისინი?!

 

კოჯიმა სან: 2018 წელს შემოდგომაზე ტოკიოში ჩავატარეთ ქართული კინოს ფესტივალი ტოკიოში ერთ იაპონელ კაცთან ერთად, რომელსაც აგრეთვე უზომოდ უყვარს ქართული კინო და საერთოდ საქართველო. საკმაოდ წარმატებულად ჩაიარა ამ ფესტივალმა და შემდეგაც ფესტივალზე ნაჩვენები ზოგიერთი ფილმი იაპონიის სხვადასხვა ქალაქებში აჩვენეს და ახლაც აჩვენებენ. ჩვენ კიდევ 2021 წლისთვის ტოკიოში ქართული ფილმების მეორე ფესტივალის ჩატარებას ვგეგმავთ.

 

მაყურებლების დიდმა ნაწილმა ქართული ფილმები პირველად ნახეს და გაუკვირდათ ქართული კინოს მაღალი დონით, მდიდარი მხატვრულობით, მრავალფეროვნებით და ა.შ. ისეთი ძველი ფილმებიც ვაჩვენეთ, როგორიცაა 1920-იან წლებში გადაღებული „ჯიმ შვანთე (მარილი სვანეთს)“ და „ჩემი ბებია“, რომლებმაც გააოცეს იაპონელი მაყურებლები. მართლაც სასწაულია, რომ 100 წლის წინ ისეთი ფილმები გააკეთეს.

 

რაც შეეხება თარგმანს, 2018 წელს იაპონიაში გამოვეცი ვაჟა-ფშაველას პოემებისა და მოთხრობების თარგმანი, რომელშიც შეტანილი მაქვს „ალუდა ქეთელაური“, „სტუმარ-მასპინძელი“, „გველის მჭამელი“ და მოთხრობები „შვლის ნუკრის ნაამბობი“, „ვერხვი“ და „ჩხიკვთა ქორწილი“. ამჟამად ვმუშაობ „დიდოსტატის მარჯვენასა“ და „დათა თუთაშხიაზე“ და პარალელურად ვამზადებ მეოცე საუკუნის ქართული მოთხრობების კრებულს, რომელშიც იქნება მიხეილ ჯავახიშვილის, გურამ რჩეულიშვილის, გიორგი ლეონიძის, გოდერძი ჩოხელის, ნოდარ დუმბაძის და ა.შ. მოთხრობები.

 

----------------------------------------

 

ვარადა: ვაჟა ფშაველას სახელი, როგორც მისი ლიტერატურა და ცხოვრების წესი საკულტოდ იქცა უკვე ჩვენთვის.

ვაჟამ აღმოსავლეთ მთიანეთის მითოლოგია, ყოფა-ცხოვრება ჯადოსნური ენითა და კალმით დავიწყებისთვის არ გაიმეტა და ასე შეიქმნა მისი უნიკალური მხატვრული და დოკუმენტური მწერლობა.

ვაჟა თავისი ცხოვრების წესით იცავდა ქართულ ეროვნულ ღირსებას, ისტორიისა და მისი დროინდელი რეალობის აცდენის გამო ძალიან წუხდა და სიცოცხლის (ჯანმრთელობის) შეწირვის ფასად, ცდილობდა გადაერჩინა ქართული სული.

თქვენ როგორ ხედავთ მას, როგორც პიროვნებას და როგორც მწერალს?! და მას რომელ იაპონელ მწერალს შეადარებდით....

 

------------------------

საბჭოთა კავშირმა ბევრი ზიანი მოუტანა ქვეყანას. ერთ-ერთია ის ამბავიც, რომ ქართველმა მწერლებმა და ქართულმა ლიტერატურამ ცენზურის გარეშე განვითარება ვერ შესძლო. მკაცრ ჩარჩოებში და კონტროლის ქვეშ იწერებოდა წლების განმავლობაში ლიტერატურა, თუმცა, ახერხებდნენ კონკრეტული მწერლები თავისუფლებით ესუნთქათ, მაგრამ ეს ძვირად, სიცოცხლის ფასად უჯდებოდათ ხოლმე.  

წლების შემდეგაც ვერ შეძლო ქართულმა ლიტერატურამ მსოფლიო ლიტერატურის რუკაზე თავის დამკვიდრება. მიუხედავად წარმატებული რამდენიმე ცდისა, მაგალითად ფრანკფურტის წიგნის ბაზრობა და მრავალი დადებითი გამოხმაურება, მაინც ნელა ვითარდება ეს პროცესი.

რა შეიძლება გაკეთდეს, რომ უფრო მეტად ითარგმნოს ქართული მწერლობა, მაგალითად იაპონურად და გამოიცეს?

 

კოჯიმა სან: ვფიქრობ, ცენზურა ზოგადად ცუდია, მაგრამ ისეც ვერ ვიტყვით, რომ ცენზურის ქვეშ ვერაფერი ვითარდება. ქართული კინო ამის მშვენიერი მაგალითია. საბჭოთა კავშირის პერიოდში, ცენზურის პირობებში რეჟისორებმა თავისებური კინო-ხერხი და სტილი გამოიმუშავეს და რიგი შედევრები შექმნეს.

 

ქართული ლიტერატურის მსოფლიოში პოპულარიზაციისთვის ბუნებრივია რაც უფრო მეტი ნაწარმოები უნდა გადაითარგმნოს უცხო ენებზე. დავუშვათ, ვინმე ქართველ მწერალს მსოფლიოში რაიმე მნიშვნელოვანი ლიტერატურული ჯილდო რომ მიენიჭოს, ქართული ლიტერატურა უცბად მიიპყრობდა მსოფლიოს ყურადღებას ალბათ, მაგრამ ეს ძალდატანებით არ უნდა მოხდეს. მაინც ბუნებრივ პროცესს უნდა მივენდოთ.

 

---------------

 

ვარადა: თქვენ ხომ არ გაგჩენიათ სურვილი თარგმნოთ, მაგალითად თანამედროვე ქართული პოეზია?!

 

კოჯიმა სან: მგონია, ზოგადად პოეზიის თარგმანი უფრო რთულია ვიდრე პროზისა. მართალია მაინც გავბედე და გადავთარგმნე ვაჟას პოემები და ზოგი ლექსი, მაგრამ მე პირველ რიგში ჯერ პროზაული ნაწარმოებების თარგმანზე ვფიქრობ.

 

ცოტა ხნის წინ ერთმა იაპონელმა პროფესორმა, რომელმაც ნახა ფილმი „გასეირნება ყარაბაღში“ და ძალიან მოეწონა, მთხოვა, აკა მორჩილაძის ორიგინალი რომანი გადათარგმნეო და ვუპასუხე, კი, აუცილებლად-მეთქი. გადასათარგმნი კარგი ნაწარმოებები არ ილევა :) ნელ-ნელა მოვკიდებ ხელს.

 

-----------------------------

დიდი მადლობა.

მადლობა ინტერვიუსთვის, მეგობრობისთვის, სიყვარულისთვის.

მადლობა საქართველოს სახელით.